137 بازدید
| نو بهارا، چون که تو از کردگار | بر زمین گَشتی بَشَر را یادگار |
| یک نگه کن بر مَزار یارِ من | تا برویَد سُنبُل و گُل از کَفَن |
| نرگِسی زان چشمِ مستِ و دلنواز | سُنبُلی از زلفِ دلجویِ دراز |
| باز چون عودت کنی باری دگر | گر نیم من، بر مزارم برگُذر |
| نزدِ خاکِ گورِ من بنشین دمی | وز سِرشکِ خود بریزم شَبنمی |
| تا بروید از گِلَم تازه گُلی | تا برآید ز استُخوانم بُلبُلی |
در این شعرِ کوتاهِ رُمانتیک، شاعر از بهار می‌خواهد که به مزار معشوقِ او نگاه کند، چون نگاهِ بهار مزارِ معشوق را پُر از گُل خواهد کرد؛ گل‌هایی که چشم و مویِ معشوق را به یادِ شاعر خواهد آورد. او از بهار می‌خواهد که در آینده، پس از مرگش، قطره اشکی بر مزار او بریزد. اشکِ بهار که استعاره از بارانِ بهاری است، گِلِ مزار شاعر را نیز پُر از گُل و بُلبُل خواهد کرد.
این شعرِ کوتاهِ رمانتیک ساختار و زبانِ سادهای دارد و از این نظر با شعرِ دورۀ حافظ و سعدی متفاوت است. اما شاعر از تصویرهای شعریِ شناخته شدهای استفاده کرده است که در دوره سعدی و حافظ رواج داشته است و نشان می‌دهد که او شعرِ فارسیِ کلاسیک را به خوبی می‌شناخته است.
شاعر شعر کیست؟
این شعر زیبا را نه یک فارسی زبان، بلکه یک شاعر اهل آلبانی به نام نعیم فراشری Naim Frashëri (1900-1846) سروده است. نعیم فراشری روشنفکر و نویسندۀ رنسانس آلبانیا و از پدیدآورندگان «ادبیات ملیِ» این کشور است که امروزه به «شعر ملی» شهرت دارد. او و برادرانش در تاریخِ سیاسیِ آلبانی نقش اساسی داشتند. نعیم فراشری هرگز در کشورهای فارسی‌زبان نبوده است اما پیوند محکمی‌با فارسی‌زبانان دارد. او دو کتاب به زبان فارسی دارد. اولی کتابی دربارۀ دستورِ زبانِ فارسی است که در سال 1871 منتشر شد و دیگری کتابِ شعری است به نام «تخیلات» که برای اولین بار در سال 1885 در ترکیه منتشر شد و سپس در ایران نیز به انتشار رسید.
نعیم فراشری و ادبیات فارسی
از قرن چهاردهم، آلبانی در جنوب غربی شبه جزیره بالکان، به دست ترکان عثمانی افتاد. در قرن هجدهم قسمتِ بزرگِ این کشور تحتِ نفوذ مسلمانان ترک بود. در این دوره، از زبان عربی به عنوان زبان الهیات و مذهب و از فارسی به عنوان زبانِ فرهنگ و شعر استفاده می‌شد. بدین ترتیب در قرن نوزدهم روشنفکران آلبانیایی به شکل گسترده‌ای با زبان فارسی آشنا بودند، اما عمقِ آشنایی و دلبستگیِ نعیم با ادبیات فارسی ارتباط زیادی با بکتاشیه دارد.
بکتاشیه یک فرقۀ صوفیانه است که نزدیکی زیادی به مذهب شیعه دارد. بکتاشیه در اصل از خراسانِ ایران ریشه گرفته است اما به طور رسمی‌در آناتولی ترکیه شکل گرفته است. این فرقه بعدها وارد آلبانی شد و تاثیر زیادی بر مردم آلبانی گذاشت، طوری که بسیاری از مردم به خاطر علاقه به بکتاشیه مسلمان شدند. بکتاشیه همچنین نقش مهمی‌در گسترش زبان فارسی داشت. زیرا در آن زمان در خانقاه‌های بکتاشیه نیز زبان و ادبیات فارسی رواج داشت.
جالب این است که فراشر، روستای محل تولد نعیم فراشری مرکزِ اصلی ِبکتاشیه بوده و هست. نعیم در تکیه باباطاهر از امامِ روستا زبانِ ترکی و عربی و فارسی آموخت، شعرهای سعدی و حافظ و مولوی را خواند و با تعالیم بکتاشیه آشنا شد. به همین دلیل اشعار او رنگِ عرفانی دارد و می‌توانیم در آن تاثیر قرآن و اشعار عرفانی مولوی را ببینیم.
فراشری و مولانا
او در اشعار فارسی خود از شاعران کلاسیک فارسی مخصوصا عطار، مولانا و سعدی الهام گرفته است. مطالعه اشعار احتمالاً روابطِ بینافرهنگی و فارسی و آلبانی را روشن‌تر خواهد کرد. فراشری بخشی از فرهنگ و ادبی فارسی است و پلی است میان شعر فارسی و آلبانیایی. او آخرین و بزرگترین شاعر پارسی گوی آلبانی در قرن نوزدهم است. دو بیت زیر که از شعری به نام “Fyelli” نای در مجموعه شعر گل‌های تابستان انتخاب شده است نشان می‌دهد که فراشری تا چه اندازه متاثر از نی‌نامۀ مولانا بوده است:
Pa dëgjo fyellin ç’thotë
Tregon mërgimet e shkreta,
Qahet nga e zeza botë
Me fjalë të vërteta.
Që kur se më kanë ndarë
Nga shok’ e nga miqësija,
Gra e burra kanë qarë
Nga ngashërimet e mija!
که یادآور ابیات آغاز نی‌نامه است:
| بشنو این نی چون شکایت | از جدایی‌ها حکایت می‌کند |
| کز نیستان تا مرا ببریده‌اند | در نفیرم مرد و زن نالیده‌اند |
دلیل دیگری که فراشری را با فرهنگ ایرانی اسلامی‌پیوند می‌دهد توجه بسیار زیاد او به عاشورا و واقعۀ کربلاست. او مجموعه شعری به زبان آلبانیایی دارد به نام “کربلا” که در آن دربارۀ امام حسین و یارانش حماسه‌سرایی کرده است.
نعیم فراشری را در غرب می‌توان با اقبال لاهوری در شرق مقایسه کرد که هر دو تقریباً در یک دوره شعر می‌سرودند و هر دو شیفتۀ زبان و ادبیاتِ فارسی بودند. اما فارسی‌زبان‌ها نعیم فراشری را بسیار کمتر از اقبال می‌شناسند.
منابع:
- نعیم فراشری، تخیلات،به‌ک‍وش‍ش زه‍را ک‍دخ‍دا م‍رزج‍ی،ت‍ه‍ران: انتشارات بین المللی امین، 1398.
- عبدالکریم گلشنی، فرهنگ ایران در ق‍ل‍م‍رو ترکان: اشعار فارسی نعیم فراشری شاعر و نویسنده قرن نوزدهم آلبانی. ت‍ه‍ران: تجارتخانه گلشنی، ۱۳۵۴.
تمرین و مشارکت در بحث
* به نظر شما آیا شعر فارسی برون مرزی از نظر تاثیرگذاری و زیبایی قابل مقایسه با شعرهای شاعران بومی هست؟ دلیل خود را توضیح دهید.
* خواندن چنین اشعاری از چه نظر با اهمیت است؟
* آیا شاعر برون مرزی دیگری را می‌شناسید که شعری به فارسی داشته باشد؟