معرّفی مشهورترین تصویرگران غیرایرانی رباعیات خیام

317 بازدید

تصویرگری

تصویر، نقّاشی، شکل، خط و رنگ چیزهایی است که انسان‌ها از هزاران سال پیش با آنها آشنا بوده و با آنها زندگی کرده‌اند. همانطور که می‌دانید قدیمی‌ترین نقّاشی‌ها، خط و شکل‌هایی بوده که انسان‌ها برای گفتن و ثبت کردن کارها، هدف‌ها و نظراتشان یا برایِ بیان احساسات خود بر دیواره‌‌ی غارها، تنه‌ی درختان یا سنگ‌ها می‌کشیدند؛ داستانِ شکار یا رقص‌هایِ دینی و مذهبی.

قدیمی‌ترین خطِّ تصویری هم هیروگلیف (hieroglyphs) است که در آن تصویرهایی از جانوران و اشیا وجود داشت؛ داستان‌هایی از جهان و آفرینش انسان و کارهای پادشاهان.

به تدریج، با به وجود آمدن کشاورزی ودامپروری و آغاز زندگیِ اجتماعی، تصویرسازیِ کتاب‌های مقدس (مانند انجیل عهد عتیق و عهد جدید ) شروع می‌شود؛ داستان‌های پیامبران و کشیدن چهره‌ی فرشتگان و نیروهای خیر و شر.

با شروع انقلاب صنعتی در اواسط قرن هجدهم، تکنولوژی چاپ به سرعت پیشرفت کرد و تصویرسازی با زندگی روزمره درهم آمیخت.

سال 1920 دوران تصویرگری گرافیکی آغاز شد. پیشرفت دوربین‌های عکّاسی هم به گسترش هنر تصویرگری کمک کرد. حروف‌نگاری (تایپوگرافی) و ترکیب تصویر و حروف هم این هنر را متحوّل کرد.

بعد از جنگ جهانی اوّل رقابت میان تصویرهای واقعی و تصویرهای انتزاعی به وجود آمد.

تفاوت تصویرگری با هنر نقّاشی، در هدفمند بودن تصویرگری است. تصویر برای کاری مشخّص و با در نظر گرفتن مخاطب و سفارش‌دهنده کشیده می‌شود.

انواع تصویرگری

تصویرگری کاربردها و انواع مختلفی دارد مانند:

• نقّاشی‌ کتاب‌های کودک
• طرح روی جلد کتاب‌های بزرگسال و گاه داخل آن
• تصویر کتاب‌های علمی
• نقّاشی‌ پوسترهای تبلیغاتی
• طراحی داستان‌های مُصوّر (Comic strip)
• طرّاحی‌ و نقّاشی‌ مجلّه‌ها و روزنامه‌ها

تصویرگری کتاب‌های داستان و شعر

اوایل قرن نوزدهم، کاریکاتوریست‌هایِ انگلیسی و فرانسوی تصاویرِ کنده‌کاری و حکّاکی‌شده را می‌فروختند. این تصویرها در دسترس و ارزان بودند. کتاب‌های چارلز دیکنز و دیگر نویسنده‌های محبوب هم تصویرسازی می‌شد مانند این تصویر که آن را جان لیچ (John Leech) کشیده است.

 

ناشران به زودی فهمیدند که تصویرسازی‌ تاثیر زیادی در بالا رفتن فروش مجلّه‌ها و افزایش درآمد آنها دارد.

 

 

 

تصویرگری کتاب‌ رباعیات خیام

یکی از کتاب‌های مورد علاقه‌ی ناشران و تصویرگران کتاب رباعیات خیّام بود. ما پیش از این درباره این که رباعیات خیام چگونه کتابی است صحبت کرده‌ایم و شما می‌توانید درست‌ترین اطّلاعات را درباره زندگی و زمانه خیّام با شرکت در دوره‌ی 16 رباعی از خیام  بیاموزید. در اینجا می‌خواهیم به تصویرسازی این کتاب در خارج از ایران بپردازیم.

در طول یک قرن و نیم بعد از این‌که ادوارد فیتز جرالد  کتاب رباعیات خیّام را به انگلیسی ترجمه کرد، نسخه‏‌های چاپی این کتاب، تقریباً به‏ طور دائم و پیوسته، چاپ می‌شدند. هنوز هم می‌توان گفت که رباعیات فیتز جرالد یکی از شناخته‌شده‌‏ترین کتاب‌های شعر در دنیاست. علاوه بر آن یکی از معدود آثار ادبی است که‏ تا این حد به تصویر درآمده.

اولین نسخه‌‌ی مصوّر (الیهو ودر 1884)

نخستین نُسخه‌ی مصوّر آن را شرکت Houghton Mifflin در آمریکا، به سال 1884 با تصاویری از الیهو ودر (Elihu Vedder) منتشر کرد. وِدر برای این کتاب 55 تصویر نقّاشی کرد. او شاید یکی از شناخته‌شده‌ترین هنرمندانی است که کار تصویرگری رباعیات را انجام داده. بهتر بگوییم؛ کار او بخشی از اسطوره‌شناسی ریاعیات است.

ادلاید هنسکام (سال 1905)

در این سال یکی از مشهورترین تصویرگری‌ها از رباعیات خیام منتشر شد. تصاویر آن را خانم Adelaide Hanscom کشیده است. او در اواخر سال 1903، برای تصویرگری اشعار کلاسیک، رباعیات عمر خیام را انتخاب کرد.

مفهوم تصویرسازی یک اثر ادبی با عکس‌های هنریِ زیبا در آن زمان جدید بود و رباعیات یکی از اولین کتاب‌های آمریکایی در این ژانر بود. خانم هنسکام این پروژه را هم به عنوان اولین اثرش در زمینه‌ی ادبیات کلاسیک و هم به عنوان استعاره‌ای برای دوران خود می‌دید و برایش اهمیت زیادی داشت. وی در مصاحبه با روزنامه‌ای گفته بود كه: «وی تصمیم گرفت تا رباعیات را به تصویر بكشد زیرا بیانگر مبارزه‌ی روح انسان پس از دریافت حقیقت است و بر ضدّ محدودیت کوته‌فکری دین در زمانه‌ی ماست.»

she said decided to illustrate The Rubaiyat because it presented “an expression of the struggle of the human soul after the truth, and against the narrowing influence of the dogmatic religions of our time

انتشار چاپ اول این نسخه از رباعیات، آن را به یک احساس ملی تبدیل کرد و در نمایشگاه لیورپول در انگلیس، موفّق به دریافتِ مدال نقره شد. با توجه به تقاضای زیاد، چندین ویرایش دیگر از جمله نسخه‌ی سال 1914 با صفحات رنگیِ تمام صفحه چاپ شد. در تصاویر خانم هنسکام ویژگی واقع‌گرایی و در عین حال عرفانی چشمگیر است.

گیلبرت جیمز (سال 1909)

یکی از نسخه‌های معروف رباعیات خیام در این سال منتشر شد. این کتاب را انتشارات Adam and Charles Black Gilbert James چاپ کرد. نقاشی‌های آن را هم خودِ گیلبرت جیمز Gilbert James کشیده است. این کتاب بسیار معروف و پرتیراژ شد.

موریس گریفنهاگن (سال 1910)

انتشارات T.N. Foulis رباعیات خیام را در قطع جیبی و با رنگ‌های درخشان  به تصویرگری Maurice Greiffenhagen چاپ کرد. قطع کوچک آن به همراه تصاویر زیبا بسیار مورد توجّه قرار گرفت.

از این تاریخ به بعد، تقریباً تمام کتاب‌های رباعیّات خیام همراه با تصویرگری‌های مختلف منتشر می‌شدند و کمتر نسخه‌ی رباعیاتی را می‌توان سراغ گرفت که چند تصویر و نقاشی نداشته باشد؛ بنابراین تنها به چند نسخه‌ی بسیار مشهور اشاره می‌کنیم.

ادموند دولاک (سال 1909)

ادموند دولاک (Edmund Dulac) نقاش و تصویرگر فرانسویِ مقیم لندن بود. او درمدرسه هنرهای زیبا هنر آموخت و سپس به تصویرگری آثار خواهران برونته، مجلّه‌ها، کتاب‌های کودکان و طراحی تمبر پرداخت. او 20 تصویر رنگی برای رباعیات خیام کشیده است که بسیار معروف هستند. این نسخه از رباعیات در سال‌های بعد بارها تجدید چاپ شد.

 

این نقاشی به نام «دمیدن گل رز» (Blowing Rose) از آن مجموعه است:

 

 

 

 

 

 

 

 

و این تصویر که ستاره شناس بودن خیام را نشان می‌دهد:

 

و دو تصویر دیگر از همین مجموعه:

ویلی پوگانی (سال 1909)

ویلی پوگانی (Willy Pogany) نقّاشِ مجارستانی، تصویرگرِ پرکار کتاب‌های کودکان و کودکان بود. او بیشتر به خاطر نقاشی‌ کردن از اسطوره‌ها و افسانه‌ها، با قلم و جوهر، شناخته می‌شود. وی در زندگی هنر خود افتخارات زیادی کسب کرده است مانند: مدال‌های طلا در نمایشگاه‌های بوداپست، لایپزیگ و در نمایشگاه بین‌المللی اقیانوس آرام پاناما.

نقاشی‌های او از رباعیّات با تصاویر برهنه همراه بود که تا آن زمان سابقه نداشت و بعد از او رواج پیدا کرد.

جوزف سالیوان (سال 1913)

ادموند جوزف سالیوان (Edmund Joseph Sullivan) تصویرگر کتاب‌ها و مجله‌های انگلیسی بود که سبک تصویرگری سنتی انگلیسی را با ویژگی‌های هنر نو تلفیق کرد. از مشهورترین کارهای او تصویرگری رباعیات خیام در سال 1913 بود که در نسخه‌های متعدّدی منتشر شده‌ است.

او در تصویرگری رباعیات اقدام جالب و جدیدی انجام داد و از تصاویر اسکلت، جمجمه و گلدان‌های متحرک استفاده کرد.

رابرت شریف (سال 1954)

رابرت استوارت شریف (Robert Stewart Sherriffs) هنرمند انگلیسی، بیشتر به عنوان کاریکاتوریست مجله‌های فیلم و تئاتر شناخته می‌شود. او تحت تأثیر ادموند دولاک به تصویرگری کتاب هم روی آورد. تصویرهایی که او برای کتاب رباعیات خیام کشیده است بیشتر حال و هوای عربی دارند و داستان‌های هزار و یک شب را به یاد می‌آورند.

سخن آخر

از آغاز سال 1885 در طول بیش از 120 سال، حداقل 220 هنرمند از سرتاسر جهان، کتاب رباعیّات خیام را مصوّر یا تزیین کرده‌اند؛ با استفاده از انواع تکنیک‌های تصویرسازی که نشان‌دهنده‌ی سبک‌ها و فرم‌های هنری در هر دوره است. استفاده از تکنیک‌هایی مانند:

• سنّت‌های مینیاتور فارسی
• نقّاشی‌های دوره‌ی ویکتوریا
• طرح‌های غنی نهضت هنر نو
• نقاشی‌های رنگارنگ تزئینی
• سیاه قلم
• و روش‌های مدرن انتزاعی

در این مطلب ما سعی کردیم که مشهورترین تصویرگران و نسخه‌های منتشرشده‌ی رباعیات خیام را به شما معرفی کنیم. امیدوارم از دیدن تصاویر متنوّعی که هر کدام سعی داشتند به نوعی حال و هوای رباعی‌های خیام را، از دیدگاهِ تصویرگرانشان، به مخاطب منتقل کنند لذّت برده باشید. گرچه به قول آیدین آغداشلو گاهی برداشت‌های سطحی برخی از تصویرگران از شعرهای خیام باعث تأسّف است. سخنان او را در مستند خیام؛ نابغه‌ی پرسشگر که در شبکه بی‌بی‌سی فارسی تهیه شده است، ببینید و بشنوید:

 

مطلب را با تصویر زیبایی که جی همبیج (Jay Hambidge)  هنرمند آمریکایی متولّد کانادا، در سال 1911 میلادی از آرامگاه خیام کشیده است، به پایان می‌بریم.

 

 

 

همبیج هنرمند ریاضی‌دانی بود که تئوری “تقارن پویا” را که توسط هنرمندان مشهور آمریکایی و کانادایی در اوایل قرن بیستم تصویب شده بود، تدوین کرد. شاید همین دوست داشتن هنر و ریاضی او را به خیّام که هنرمندی متفکر و ریاضی‌دان بود نزدیک کرده بود.

1