165 بازدید
شاهنامه: حماسه پادشاهان ایرانی
گفته شده که اگر انگلیسی هستید حدّاقل باید یک اثر از شکسپیر را بشناسید، برای اسکاتلندی بودن باید حدّاقل یک شعر از رابرت برنز را حفظ باشید و برای ایرانی بودن باید حداقل یک داستان از شاهنامه فردوسی را بدانید.
حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شاعران زبان فارسی است که حماسه ملّی ایرانیان را در قالب شاهنامه سروده است. شاهنامه داستانِ تولّد، شُکوه، مشکلات و مصیبت‌ها، پیروزی‌ها و ازخودگذشتگی پادشاهان و پهلوانان سرزمین ایران است که فردوسی آنها را با داستان‌هایی خیال‌انگیز و اسطوره‌ای بیان کرده است.
معرفی شاهنامه به غیرفارسی‌زبانان
معرفی و شناساندن این کتاب بزرگ به کسانی که زبان فارسی نمی‌دانند یکی از دغدغه‌های پژوهشگران و علاقمندان بوده است و کارهای زیادی برای آن انجام داده‌اند:
- ترجمه شاهنامه به زبان‌های مختلف با تلاش ایران‌شناسان و مترجمان
- برگزاری همایش‌ها و مراسم بزرگداشت برای فردوسی؛ برای مثال در اسفندماه ۱۳۸۸ که پایان هزاره سرایش شاهنامه بود. جشن جهانی هزاره شاهنامه با همکاری بنیاد فردوسی و با حضور نماینده ۱۹۲ کشور وابسته به یونسکو در پاریس برگزار شد. هم‌چنین، آیین بزرگداشت هزاره شاهنامه به بهانه ثبت آن در یونسکو، در کشورهای گوناگونی ازجمله آلمان برگزار شد.
- کارهای پژوهشی که شاهنامه را با سایر حماسه‌های ملی در جهان مانند ایلیاد و اودیسه در ادبیات یونانی، مهابهاراتا و رامایانا در ادبیات هند، انه‌ئید در ادبیات روم یا با بیوولف قدیمی‌ترین حماسه انگلیسی و کمدی الهی در ایتالیا مقایسه و ویژگی‌های این آثار را بررسی می‌کند.
امّا همواره یکی از بهترین و مؤثّرترین فعّالیت‌ها، کارهای هنری و خلّاقانه است. این نوع آثار هم می‌تواند زیبایی‌های ذاتی آثار کلاسیک را نشان دهد و هم برای عموم مردم جهان به‌ویژه نسل جوان، قابل درک و جذّاب است؛ مانند تلاش‌هایی که حمید رحمانیان و گروهش انجام می‌دهند.
کتابِ مصوّرِ برجسته (Pop-up) از داستانِ ضحّاک (Zahhāk/Zahāk)
این کتابِ سه‌بُعدی (اصطلاحاً Pop-up) از داستان ضحّاک در آمریکا منتشر شده است و حاصل کار مشترک حمید رحمانیان و سایمون آریزپ (Simon Arizpe) است.
Zahhak: The Legend of the Serpent King اقتباس نفسگیری است به شکلِ کتاب پاپ-آپ از داستان یکی از پادشاهانِ شاهنامه. این کتاب در سال 2018 برنده جایزه Meggendorfer نیز شده که هرساله به بهترین کتاب پاپ-آپ داده می‌شود.
این کتاب مُبتکرانه، داستان ضحّاک، پادشاهِ ماردوش را روایت می‌کند. این داستان از زمانی شروع می‌شود که ضحّاکِ حَریص با وَسوَسه شیطان، پدر خود را به قَتل می‌رساند و تاج و تخت را تصَرّف می‌کند. به خاطر کارهایِ شیطانی‌اش، مارهایی از شانه‌های او رُشد می‌کنند که از مغزِ مردانِ جوان تَغذیه می‌شوند. بدین ترتیب حکومت وحشیانه وی بر هَفت قَلَمرو سرزمینِ پارس آغاز می‌شود. امّا یک شب، پادشاه خوابِ ترسناکی می‌بینَد. خواب‌گُزاران پیش‌بینی می‌کنند که یک مرد جوانِ پارسی علیه پادشاه قیام خواهد کرد و به سَلطَنت او پایان می‌دهد. این جوان اسرارآمیز کیست؟ آیا او به اندازه کافی قدرتمند است که ضحّاک و مارهایش را شکست دهد و صلح و آرامش را به ایران برگرداند؟ با چرخش صفحه‌های این کتاب وارد دنیایِ اسطوره‌ای ضحّاک: افسانه پادشاه ماردوش می‌شوید.
ترجمه و اقتباسی متفاوت از شاهنامه
ترجمه و اقتباسی متفاوت از شاهنامه فردوسی به نام حماسه پادشاهان پارسی نیز حاصل تلاش‌های مترجم این اثر، احمد صدری، و تصاویر حمید رحمانیان است. این کتاب هنریِ 600 صحفه‌ای درسال 2013 توسط انتشارات کوانتاک لین‌پرس منتشر شده است. نشریه وال‌استریت، آن را شاهکار خوانده است.
درست مانند نثر فردوسی، تصاویر رحمانیان در این کتاب، با نمادگرایی و با زیباییِ متعالی ترسیم شده‌اند؛ چیزی که از نظر هنری خالص است. مخلوط دقیق رنگ‌ها و پیش‌زمینه‌های جالب، شاهنامه را زنده می‌کند.
بررسی واقعی شاهنامه برای همه مردم کاری غیرممکن است زیرا کاری است بسیار دقیق و حسّاس امّا با این تصاویر و ترکیبِ هنر و صنعت گویی داستان‌های فردوسی برای همه قابلِ دیدن شده است.
نمایش سایه
نمایش‌نامه «پرهای آتش» (Feathers of Fire) بر اساس داستانی از شاهنامه یعنی افسانه عشق میان زال و رودابه نوشته شده است. حمید رحمانیان طراح و کارگردان آن است و در استودیوی Fictionville & Banu Productions تولید شده.
در این نمایش بیش از 160 عروسک سایه و اجراکننده با ماسک‌ها و لباس‌های دست‌ساز، استادانه نمایش داده می‌شوند. در آن، بیش از صد پشت‌صحنه نقاشی‌شده دیجیتال، حس یک انیمیشن زنده را برای مخاطب به وجود می‌آورند.
نقاشی‌های رحمانیان که برگرفته از سنّت تجسمی‌ایرانی است به صورت عروسک، لباس، ماسک و انیمیشن دیجیتالی ارائه شده‌اند.
موسیقی این اثر نیز تحسین‌برانگیز است؛ سازندگان موسیقی این نمایش‌نامه Loga Ramin Torkian & Azam Ali برنده جایزه آکادمی‌موسیقی بروکلین (Brooklyn Academy of Music) در سال 2016 شده‌اند. موسیقی‌ای غنی، جادویی و اصیل که در آن اغلب از سازهای سنّتی ایرانی استفاده شده است.
این نمایش داستان سرنوشت زال (Zaul) را از شاهنامه حکایت می‌کند که با سرنوشتی شوم به دنیا می‌آید و پدرش او را در بیابان رها می‌کند. سیمرغ (Simorgh) پرنده اسطوره‌ای او را به آشیانه خود می‌برد. این‌که سرنوشت زال و سیمرغ چه می‌شود و عشق او به رودابه چه سرانجامی‌خواهد داشت، داستانِ این تئاتر است.
پازل‌های متنوع از داستان‌های شاهنامه
این پازل‌های متنوع با تصاویری از صحنه‌های مختلف شاهنامه برای نوجوانان تولید شده است و آنها را با داستان‌های شاهنامه آشنا می‌کند. هر کدام از آنها 100 قطعه دارد.
هر پازل همراه با متنی است که آن داستان از شاهنامه را هم توصیف کرده است.
کتاب صوتی شاهنامه
کتاب صوتی شاهنامه کتابی 12 ساعته است که مارک تامپسون آن را روایت کرده است. با افکت‌های صوتی و موسیقی جذّابی که مخاطب را به یک سفر صوتی در زمان می‌برد به دنیای افسانه‌ای پهلوانان، دیوها، جانوران جادویی، عاشقان و جنگجویان سرزمین کهن ایران. کارگردان و تهیه‌کننده این کتاب هم آقای رحمانیان است.
فرانسیس فورد کاپولا (Francis Ford Coppola) برای این کتاب مقدّمه‌ای نوشته است که با صدای خود او در ابتدای کتاب قابل شنیدن است:
امید است با گسترش این نوع کارهای هنری و خلّاقانه هم فرهنگ ایرانی و هم نویسندگان و شاعران بزرگ فارسی‌زبان به مردم جهان و علاقمندان بیشتر معرّفی شوند.
تمرین و مشارکت در بحث
شما چه نوع آثار هنری و خلّاق برای معرّفی ادبیات کهن فارسی به سایر مردم جهان یا به نسل جدیدِ فارسی‌زبان می‌شناسید که برایتان جذّاب و ارزشمند بوده است؟
آنها را به ما و دوستانتان معرّفی کنید.